بررسی تأثیر برخی گونه‎های نماتودهای بیمارگر حشرات روی بیدسیب‎زمیـنی phthorimaea operculella zeller (lep.: gelechiidae) در شرایط آزمایشگاه

بیدسیب‎زمینیphthorimaea operculella zeller (lep.: gelechiidae) یکی از مهم‎ترین آفات سیب زمینی است که کنترل شیمیایی آن به دلیل زیستگاه خاص آفت داخل غده، مبحثی چالش برانگیز می باشد. نماتودهای بیمارگر حشرات متعلق به خانواده های heterorhabditidae و steinernematidae به دلیل کنترل موثر آفات خاک زی (به ویژه آفاتی ساکن در زیستگاه های مخفی) در سال های اخیر، توجه فراوانی را جلب نموده اند، لذا مطالعه جاری باهدف بررسی حساسیت بیدسیب زمینی نسبت به نماتودهای بیمارگر حشرات در شرایط آزمایشگاهی (پتری‎دیش و زیستگاه شبیه‎سازی شده آفت) انجام پذیرفت. در این مسیر، تلاش گردید با جمع‎آوری و شناسایی گونه های بومی نماتودهای بیمارگر حشرات، توان بیماری‎زایی جدایه‎های بومی (در کنار جدایه‎های تجاری) روی مراحل خاک‎زی بید سیب‎زمینی تعیین گردد. جدایه های بومی نماتود طی سال های 1389 و 1390 از شهرستان مشهد جمع آوری شده و با استفاده از روش های سنتی و شیوه‎ی مولکولی مستند به تحلیل توالی ژن هایits و نواحیd2/d3 ژن 28s به عنوان steinernema feltiae filipjev, (دو جدایه، fum2 و fum3) و heterorhabditis bacteriophora poinar (fum7) شناسایی گردیدند. همچنین در این بررسی، دو گونه نماتود مرتبط با حشرات شاملoscheius tipulae lam-webster (fum9) و pristionchus pacificus sommer-carta-kim-sternberg, (fum5) نیز شناسایی گردید. تایید هویت تهایی گونه ی اخیر بر مبنای بررسی فیلوژنتیک (توالی dna نواحی its و 18s) به همراه تصاویر sem موید جدید بودن گزارش جنس pristionchus برای ایران می باشد. بررسی بیماری زایی چهار گونه ی s. carpocapsae (جدایه ی تجاری)، s. feltiae، s. glaseri و h. bacteriophora (نژادهای fum7 و تجاری) در غلظت های 0، 75، 150، 250، 375 و ijs/ml 500 (در یک میلی لیتر آب مقطر) در پتری دیش علیه لارو جوان (پنج روزه)، لارومسن (دوازده روزه) و پیش‎شفیره ی بیدسیب زمینی انجام پذیرفت. نتایج نشان داد که گونه ی s. carpocapsae و دو جدایه ی h. bacteriophora باعث بیشترین مرگ ومیر در مراحل زیستی آفت گردیدند. بررسی شاخص بیماری زاییlc50 آزمون پتری دیش روشن ساخت کم ترین lc50 به ترتیب مربوط به گونه ی s. carpocapsae (ijs/ml 64 lc50= در لارو جوان و ijs/ml 64 lc50=در لارو مسن) و جدایه ی تجاری h. bacteriophora (ijs/ml 81 lc50= در لارو جوان و ijs/ml 101 lc50=در لارو مسن) بود. در آزمون تکمیلی، سه جدایه که دارای بیشترین اثربخشی در آزمون پتری دیش بودند به منظور تعیین اثر زیستگاه آفت و نوع خاک (لومی، لومی-شنی و شنی) روی بیماری زایی نماتودهای بیمارگر حشرات علیه لارو جوان و مسن و پیش‎شفیره انتخاب شدند. آزمون مذکور در ستون خاک (رطوبت ده درصد) همراه غده با استفاده از غلظت‎های صفر، پانصد و دو هزار ijs در دو میلی لیتر آب مقطر انجام گرفت. در لارو جوان، جدایه‎های نماتودهای بیمارگر حشرات در خاک های سبک تر نسبت به خاک لومی، باعث مرگ و میر بیشتر لارو آفت شده بودند. در لارو مسن، گونه ی s. carpocapsae نسبت به دو جدایه ی h. bacteriophora باعث تلفات بیشتر در لارو مسن شد. پیش شفیره دارای بیشترین حساسیت نسبت به نماتود بود و در تمام تیمارها، تلفات بیش از هشتاد درصد بود. بیماری زایی بالای s. carpocapsae و h. bacteriophora (بیش از هشتاد درصد تلفات) روی مراحل نابالغ بید سیب‎زمینی و همچنین اثربخشی آنها در هر سه نوع خاک، موید آن است که دو گونه مذکور دارای این توان بالقوه هستند که به عنوان عوامل کنترل بیولوژیک در مدیریت این آفت مورد استفاده قرار گیرند، هرچند، ارزیابی های مزرعه ای نیز ضروری است.